Muzeum Polskich
Formacji Granicznych im. mjr. Władysława Raginisa Granica wschodnia 1945-1990 - 1945-1990

Granice powstałej po zakończeniu II wojny światowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostały określone w zakresie prawa międzynarodowego umową jałtańską z dnia 11 lutego 1945 r. oraz umową poczdamską z dnia 2 sierpnia 1945 r. Wytyczenie i oznaczenie granicy wschodniej ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich nastąpiło w drodze zawarcia dwustronnych umów.

W dniu 16 sierpnia 1945 r. podpisano w Moskwie umowę między PRL a ZSRR o polsko-radzieckiej granicy państwowej. Ustalono, że granicę między obu państwami będzie stanowić „linia Curzona” z odchyleniami od niej na rzecz Polski, w niektórych rejonach od pięciu do ośmiu kilometrów. Na obszarze położonym na wschód od tej linii do Bugu i Sołokii w kierunku południowym granica miała przebiegać z odchyleniami na rzecz Polski do 30 km. W części obszaru Puszczy Białowieskiej na odcinku Niemirów-Jałówka, leżącym na wschód od „linii Curzona” łącznie z Niemirowem, Hajnówką, Białowieżą i Jałówką z odchyleniami na rzecz Polski nie przekraczającym 17 km. Zgodnie z art. 2 zawartej umowy granica miała przebiegać wzdłuż linii: od punktu położonego ok. 0,6 km na południowy zachód od źródła rzeki San środkiem jej nurtu do punktu położonego na południe od miejscowości Solina, dalej na wschód od Przemyśla, na zachód od Rawy Ruskiej do rzeki Sołokija, stąd wzdłuż rzeki Sołokija i rzeki Bug na Niemirów-Jałówkę, pozostawiając po stronie polskiej wymienioną wcześniej część obszaru Puszczy Białowieskiej i stąd do zbiegu granic dawnej Polski, Litwy i Prus Wschodnich, pozostawiając Grodno po stronie ZSRR. Granica polsko-radziecka na odcinku byłych Prus Wschodnich miała przebiegać „wzdłuż linii od punktu na wschodnim wybrzeżu Zatoki Gdańskiej ku wschodowi, na północ od miasta Bransberg-Goldapp do punktu, w którym ta linia zbiega się z linią graniczną w artykule drugim.” Umowa weszła w życie 5 lutego 1946 r. i obowiązywała do 15 lutego 1951 r., kiedy oba państwa podpisały umowę o zamianie odcinków terytoriów państwowych. Strony ustaliły, że ZSRR odstąpi na rzecz PRL odcinek terytorium w obwodzie drohobyckim o powierzchni 480 km². Ze swej strony Polska miała odstąpić w drodze wzajemnej zamiany Związkowi Radzieckiemu odcinek terytorium w województwie lubelskim o powierzchni 480 km². Na obszarach tych nastąpiła wymiana ludności, a załączone do umowy protokoły regulowały zagadnienia majątkowe. Dnia 5 marca 1957 r. została podpisana w Moskwie umowa między PRL a ZSRR o wytyczeniu granicy państwowej w części przylegającej do Morza Bałtyckiego. W sporządzonym w dniu 18 marca 1958 r. protokole o rozgraniczeniu wód terytorialnych ustalono, że granica miedzy państwami będzie biegła linią prostopadłą do linii brzegu wyprowadzoną z punktu na Mierzei Wiślanej, do przecięcia się z zewnętrzną granicą wód terytorialnych Polski. Dnia 28 sierpnia 1969 r. zawarto w Warszawie umowę miedzy PRL a ZSRR o przebiegu granicy szelfu kontynentalnego w Zatoce Gdańskiej i w południowo-wschodniej części Morza Bałtyckiego. Uzgodniono, że „ granicą szelfu kontynentalnego… jest, z nieznacznymi odchyleniami, linia, której każdy punkt jest jednakowo oddalony od najbliższych punktów linii podstawowych, od których się mierzy szerokość morza terytorialnego każdej z umawiających się stron.” Po dokonaniu opisanych wyżej ustaleń, a następnie po wytyczeniu i przeprowadzeniu korekt przez komisje delimitacyjne początek granicy polsko-radzieckiej od strony południowej zaznaczał się od punktu granicznego w Bieszczadach na górze Krzemieniec (gdzie schodziły się terytoria Polski, ZSRR i Czechosłowacji). Granica biegła dalej szczytem Beskidu w kierunku wschodnim do Przełęczy Użockiej, stąd skręcała na północny zachód wzdłuż Sanu, biegła na północ, za Krościenkiem skręcała na północny wschód i biegła dalej wzdłuż Bugu w linii prostej. Dalej przebiegała środkiem Bugu w kierunku północnym, ok. 10 km na północ od Janowa Podlaskiego i opuszczała rzekę skręcając na północny wschód, przecinając Puszczę Białowieską do styku granic z Litwą. Od tego miejsca granica skręcała na zachód i w linii prostej biegła do Zalewu Wiślanego, aby dołączyć doń ok. 2 km na północ od ujścia rzeki Pasłęki. Długość granicy polsko-radzieckiej wynosiła 1244 km, co stanowiło 35,3% długości granic Polski. Prawie 250 km biegła korytami rzek Sanu, Bugu i Świsłoczy i 40 km Zalewem Wiślanym; pozostałą część stanowiła granica lądowa.