Muzeum Polskich
Formacji Granicznych im. mjr. Władysława Raginisa Granica północna 1945-1990 - 1945-1990

Granice powstałej po zakończeniu II wojny światowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostały określone w zakresie prawa międzynarodowego umową jałtańską z dnia 11 lutego 1945 r. Północna granica (morska) ustaliła się przez sam fakt przyznania Polsce Pomorza Zachodniego, byłego Wolnego Miasta Gdańska i części byłych Prus Wschodnich. Granicę tą stanowiła granica zewnętrzna morza terytorialnego.

Do morza terytorialnego zaliczał się przyległy do wybrzeży Polski pas morza, na którym rozciągała się jej suwerenność. Kwestie te zostały szczegółowo uregulowane przez wielostronne umowy międzynarodowe, mianowicie konwencję o morzu terytorialnym i strefie przyległej, podpisaną w Genewie 29 kwietnia 1958 r. oraz konwencję Organizacji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, podpisaną w Nowym Jorku w grudniu 1982 r. przez większość państw nadbrzeżnych (w tym i Polskę). Co prawda Polska Rzeczpospolita Ludowa i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich nie ratyfikowały konwencji o prawie morza, to jednak zastosowały jej zasady na własnym prawodawstwie (konwencja o prawie morza, zawarta w umowie o rozgraniczeniu obszarów morskich, którą oba państwa podpisały w Moskwie 17 lipca 1985 r.). Za polskie morze terytorialne uznano obszar wód o szerokości 12 mil morskich przyległy do brzegu morskiego, co precyzowała ustawa o morzu terytorialnym Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 18 grudnia 1977 r.

Sprawa rozgraniczenia mórz terytorialnych między państwami budziła niejednokrotnie kontrowersje, a uwidoczniło się to szczególnie w relacjach z Niemiecką Republiką Demokratyczną. Ze względu na fakt, że przy szczegółowym wytyczaniu granicy zachodniej dopuszczono do przecięcia granicą państwową toru wodnego prowadzącego do ujścia Świny na Bałtyk, stworzono potencjalne zagrożenie dla dostępu z Bałtyku na Zalew Szczeciński i do ujścia Odry. W latach 80. Niemiecka Republika Demokratyczna szykanowała statki, korzystające z toru wodnego między Bałtykiem a portami Szczecina i Świnoujścia pod pretekstem, że tor ten przekracza wody terytorialne Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Mimo czynionych wysiłków załagodzenia tego konfliktu, tlił się aż do rozpadu Niemieckiej Republiki Niemieckiej jesienią 1989 r.

Zwierzchnictwu państwa polskiego podlegały także morskie wody wewnętrzne, czyli wody położone między lądem a linią zasadniczego morza terytorialnego. Do polskich morskich wód wewnętrznych należały: część Zatoki Nowowarpieńskiej i Zalewu Szczecińskiego zamknięte linią łączącą ujście rzeki Myśliborki z ujściem Kanału Torfowego, część Zatoki Gdańskiej zamkniętej linią łączącą cypel Hel z punktem na Mierzei Wiślanej oraz część Zalewu Wiślanego położonego na zachód od linii łączącej punkt styku polsko-radzieckiej granicy na lądzie z punktem styku tej granicy na Mierzei Wiślanej. Do morskich wód wewnętrznych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich należały natomiast część Zalewu Wiślanego oraz wody Cieśniny Pilawskiej, aż do linii prostej łączącej punkty położone na przeciwległych brzegach u wejścia do cieśniny od strony Zatoki Gdańskiej. Przez granicę wodną na Zalewie Wiślanym Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich nie przepuszczał do Elbląga i innych polskich portów morskich Zalewu Wiślanego statków z morza i w odwrotnym kierunku, co spowodowało całkowite zamknięcie Polsce dostępu do drogi wiodącej na otwarte morze.

Długość granicy morskiej wynosiła 398,5 km (co stanowiło 12% ogólnej długości granic Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej), na długości linii brzegowej 524 km.