Muzeum Polskich
Formacji Granicznych im. mjr. Władysława Raginisa Granica zachodnia 1945-1990 - 1945-1990

Granice powstałej po zakończeniu II wojny światowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostały określone w zakresie prawa międzynarodowego umową jałtańską z dnia 11 lutego 1945 r. oraz umową poczdamską z dnia 2 sierpnia 1945 r. Umowy te określały ogólnie przebieg granic, bez szczegółowego ich wytyczenia. Ich sprecyzowanie, a następnie wytyczenie w terenie musiało być unormowane w dwustronnych porozumieniach między zainteresowanymi państwami. Pilną sprawą na zachodzie było wytyczenie w terenie lądowego odcinka granicy od Świnoujścia do Gryfina. Do jesieni 1945 r. tereny te, z wyjątkiem Szczecina nie były jeszcze objęte polską administracją. Wytyczenie tego odcinka granicy nastąpiło we wrześniu i październiku 1945 r. przez polsko-radziecką komisję mieszaną. Zgodnie z podpisaną umową, administracja polska przejęła je 4 października 1945 r.

Utworzenie w październiku 1949 r. Niemieckiej Republiki Demokratycznej stworzyło możliwości uregulowania stanu prawnego zachodniej granicy Polski. Dnia 6 czerwca 1950 r. została podpisana między rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Niemieckiej Republiki Demokratycznej deklaracja o wytyczeniu istniejącej już polsko-niemieckiej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Po porozumieniu wstępnym, oba państwa zawarły układ w Zgorzelcu. Układ przewidywał, że do wytyczenia granicy zostanie powołana mieszana komisja polsko-niemiecka, która miała pracować w terenie. Komisja zakończyła swoją działalność pod koniec 1950 r., a w dniu 27 stycznia 1951 r. podpisano we Frankfurcie nad Odrą akt o wytyczeniu granicy państwowej między Polską a Niemcami. W przeciwieństwie do Niemieckiej Republiki Demokratycznej, rząd Republiki Federalnej Niemiec zwlekał z nawiązaniem stosunków dyplomatycznych z Polską. Dopiero w 1969 r. podjął na ten temat rozmowy, które zakończyły się podpisaniem 7 grudnia 1970 r. układu o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków. Republika Federalna Niemiec uznała ustaloną w Poczdamie zachodnią granicę Polski i potwierdziła jej nienaruszalność.

Przy szczegółowym wytyczaniu granicy zachodniej okazało się, że w wielu miejscach miała ona absurdalny przebieg. Stwierdzenie konferencji poczdamskiej, że granica powinna przebiegać „bezpośrednio” na zachód od Świnoujścia wprowadzono w czyn tak dosłownie, że nawet ujęcie wody dla miasta Świnoujście pozostawiono za granicą. Taka sytuacja spowodowała, że na przestrzeni lat wprowadzano korekty do ustalonego wcześniej przebiegu granicy. Już we wrześniu 1945 r. ustalono, że Polska odstąpi stronie niemieckiej miejscowości Rieth i Altwarp w zamian za Stolec, Buk, Bobolin, Barnisław, Rosówek, Pargowo oraz drogę Stobno-Kołbaskowo. W 1949 r. dokonano natomiast regulacji granicy na wysokości skrzyżowania i drogi Linki-Neu Lienken-Buk. Ustalono, że całe skrzyżowanie w Nowych Linkach przejdzie na stronę Niemieckiej Republiki Demokratycznej, w zamian za wąski pas ziemi leżący bezpośrednio po zachodniej stronie drogi z Nowych Linek do Buku.

W styczniu 1951 r. opracowano akt o wytyczeniu w terenie granicy między Polską Rzeczypospolitą Ludową a Niemiecką Republiką Demokratyczną, potwierdzając objęcie przez polską administrację wysp między Odrą Zachodnią a Regalicą (Międzyodrze) na południe od Gryfina. W listopadzie 1950 r. rząd Niemieckiej Republiki Demokratycznej wyraził zgodę na przekazanie Polsce ujęcia wody, położonego przy jeziorze Wolgastsee. W czerwcu roku następnego włączono do Polski obszar o powierzchni 76,5 ha (wraz ze stacją uzdatniania wody), tworząc wysunięty w obszar niemiecki charakterystyczny cypel. W zamian Niemcom przyznano podobny obszar między ujęciem wody a Zatoką Pomorską.

Po przeprowadzeniu opisanych wyżej zmian granica polsko-niemiecka zaczynała się na swoim południowym odcinku od styku trzech granic (Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej) na południu od Porajowa, następnie przebiegała środkiem koryta rzeki granicznej Nysy Łużyckiej w kierunku północnym do jej ujścia do Odry, w rejonie miejscowości Gubin. Następnie granica biegła środkiem głównego nurtu rzeki Odry do rozwidlenia się tej rzeki na Odrę Zachodnią i Odrę Wschodnią, w rejonie miejscowości Cedynia. Dalej przebiegała graniczną rzeką Odrą Zachodnią do miejscowości Gryfino, by na północ od tej miejscowości przejść na ląd i przebiegać dalej w kierunku północno-zachodnim aż do Jeziora Nowowarpieńskiego. Następnie przez Zalew Szczeciński przecinała fragment wyspy Uznam na zachód od Świny i pozostawiała po stronie polskiej Świnoujście. W tym miejscu zaznaczała swój koniec na brzegu Zatoki Pomorskiej.

Długość granicy polsko-niemieckiej wynosiła 460 km, co stanowiło 13% długości granic Polski (z czego 398 km stanowiło granicę przebiegającą rzekami, 51 km granica biegła lądem i prawie 20 km stanowiły granice na morskich wodach wewnętrznych).