Muzeum Polskich
Formacji Granicznych im. mjr. Władysława Raginisa Komenda Główna Straży Granicznej - Po 1991

Nowa instytucja przejęła obiekty należące wcześniej do Do­wództwa WOP przy Al.Niepodległości 100 oraz przy ulicy 17 stycznia 23 w Warszawie.

---

Akty prawne wyższego rzędu, czyli ustawy, nigdzie nie precy­zują zadań Komendy Głównej Straży Granicznej. W myśl uchwalonej 12 października 1990 roku Ustawy o Straży Granicznej, KGSG jest urzę­dem, przy pomocy którego swoje zadania realizuje Komendant Główny Straży Granicznej [3]. W świetle Ustawy jest więc ona niejako narzędziem, poprzez które Komendant Główny realizuje swoje zadania ustawowe. Jednakże pierwsza wersja Ustawy nie określała szczegółowo zadań Ko­mendanta Głównego SG. Stwierdzała, że jest on przełożonym wszyst­kich funkcjonariuszy. Określała jego kompetencje w zakresie mianowa­nia, awansowania, nagradzania i karania funkcjonariuszy oraz określania zasad pełnienia przez nich służby granicznej i prowadzenia działań gra­nicznych. Ustawa dawała Komendantowi Głównemu SG również upraw­nienia dotyczące organizacji formacji, a szczególnie określania zadań i zasięgu terytorialnego terenowych organów SG i podległych im jednostek. Były to więc zadania skierowane do wewnątrz formacji. Pierwsza wersja Ustawy formułowała jednocześnie szereg zadań Straż Granicznej. Niejako z logiki tego aktu prawnego wynikało, że zadaniem Komendanta Głównego, a zatem także Komendy Głównej jako narzędzia danego Ko­mendantowi do wykonywania jego zadań, jest zapewnienie warunków do realizacji zadań przez całą formację i nadzór nad ich wykonaniem. Reali­zacja tychże zadań zdefiniowała zarówno organizację Straży Granicznej przez ponad 10 lat, jak i sposób zorganizowania Komendy Głównej SG.

Zadaniami Straży Granicznej w pierwszych latach działalności były:

• ochrona granicy państwowej
• organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego
• wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz
• rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, w zakresie określonym Ustawą o ochro­nie granicy państwowej oraz innymi ustawami
• zapewnienie porządku publicznego na obszarze przejść granicznych, a w zakresie właściwości […] – także w strefie nadgranicznej
• osadzanie i utrzymywanie znaków granicznych na lądzie oraz sporzą­dzanie, aktualizacja i przechowywanie granicznej dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej
• ochrona nienaruszalności znaków i urządzeń służących do ochrony granicy państwowej
• wykonywanie postanowień umów międzynarodowych o stosunkach prawnych na granicy państwowej
• gromadzenie i przetwarzanie informacji z zakresu ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego oraz udostępnianie ich właściwym organom państwowym
• nadzór nad eksploatacją polskich obszarów morskich oraz przestrzega­niem przez statki przepisów obowiązujących na tych obszarach
• ochrona granicy państwowej w przestrzeni powietrznej Rzeczypospoli­tej Polskiej poprzez prowadzenie obserwacji statków powietrznych i obiektów latających, przelatujących przez granicę państwową na małych wysokościach, oraz informowanie o tych przelotach właściwych jednostek Wojsk Lotniczych i Obrony Po­wietrznej
• zapobieganie transportowaniu przez granicę państwową odpadów i szkodliwych substancji chemicznych oraz materiałów promieniotwór­czych, a także zanieczyszczaniu wód granicznych
• zapobieganie przemieszczaniu przez granicę państwową narkotyków i substancji psychotropowych
• wykonywanie zadań określonych w innych ustawach

Ważnym elementem zadań SG było zapisane w Ustawie włą­czenie w skład sił zbrojnych RP na wypadek wojny.

Jak widać, zadania te dzielą się głównie na dotyczące fizycznej ochrony linii granicy oraz dotyczące kontroli ruchu osób i towarów w przejściach granicznych. Podział ten oraz idące za nim wyróżnienie strażnic i granicznych placówek kontrolnych zdefiniowały wyodrębnienie w strukturze KGSG pionów Kontroli Ruchu Granicznego oraz Ochrony Granicy Państwowej.

Zmiana tego stanu rzeczy nastąpiła dopiero 10 lat później wraz z uchwaloną w przeddzień święta Straży Granicznej (11 kwietnia 2001) nowelizacją Ustawy [4]. W ustawie nowelizacyjnej ustawodawca dopisał artykuł 3a określający szczególne zadania Komendanta Głównego Straży Granicznej:

• „kierowanie prowadzonymi przez Straż Graniczną działaniami w zakre­sie ochrony granicy państwowej oraz kontroli ruchu granicz­nego
• analizowanie zagrożeń bezpieczeństwa granicy państwowej
• nadawanie regulaminów organizacyjnych komendom oddziałów Straży Granicznej oraz jednostkom organizacyjnym Komendy Głów­nej Straży Granicznej, a także nadawanie statutów ośrodkom szkole­nia Straży Granicznej
• organizowanie i określanie zasad szkolenia zawodowego funkcjonariu­szy oraz pracowników Straży Granicznej
• sprawowanie nadzoru nad terenowymi organami Straży Granicznej oraz nad ośrodkami szkolenia Straży Granicznej
• udział w przygotowaniu projektu budżetu państwa w zakresie dotyczą­cym Straży Granicznej, zgodnie z odrębnymi przepisami
• współdziałanie w zakresie realizowanych zadań z właściwymi orga­nami państwowymi, jednostkami samorządu terytorialnego i organi­zacjami społecznymi
• prowadzenie współpracy międzynarodowej z organami i instytucjami właściwymi w sprawach ochrony granic państwowych.”

Ponadto w artykule 5a stwierdzono, że Komendant Główny wy­konuje zadania Dyrektora Generalnego urzędu w stosunku do pracowni­ków cywilnych zatrudnionych w Komendzie Głównej Straży Granicznej i Granicznej Placówce Kontrolnej Warszawa – Okęcie. Z kolei artykuł 6a ustanowił Komendanta Głównego SG organem wyższego stopnia w po­stępowaniu administracyjnym prowadzonym przez komendantów od­działów oraz Komendanta GPK Warszawa – Okęcie.

Artykuł 9 wyposażał Komendanta Głównego SG w uprawnienia dotyczące ochrony danych osobowych, a artykuł 9e wyposażał Straż Graniczną w szerokie uprawnienia operacyjno – śledcze, dając Komen­dantowi Głównemu Straży Granicznej prawo do zarządzenia kontroli operacyjnej w przypadkach niecierpiących zwłoki, gdy mogłoby to spo­wodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów prze­stępstwa, po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego.

Artykuł 10a i 10b określały zasady gromadzenia i przechowywa­nia informacji niejawnych i czyniły Komendanta Głównego odpowiedzial­nym za zarządzanie nimi.

Formacja uzyskała także zadanie rozpoznawania, wykrywania i ścigania przestępstw i wykroczeń określonych w ustawie z dnia 25 czerwca 1997r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 114, poz. 739, z 1998r. Nr 106, poz. 668 i Nr 162, poz. 1126, z 2000r. Nr 106, poz. 1118 oraz z 2001r. Nr 42, poz. 475). Jednocześnie skreślono artykuł 4 stwierdzający, że w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny SG z mocy prawa staje się częścią Sił Zbrojnych RP. Pociągnęło to za sobą zmianę godła for­macji i zastąpienie na nakryciach głowy orła wg. wzoru wojskowego wzo­rem policyjnym.

Nowelizacja precyzowała również szereg zadań i uprawnień Komendanta Głównego Straży Granicznej wobec podległej mu służby.

Nowelizacja reagowała na zmiany w systemie administracji pań­stwowej, które nastąpiły między 1990 a 2001 rokiem, a szczególnie na reformę administracji państwowej przeprowadzoną przez rząd Jerzego Buzka (1997 – 2001). Uwzględniała także nowoczesną administrację migracyjną wprowadzoną Ustawą o Cudzoziemcach z 1997 roku i obo­wiązujące w państwach NATO zasady ochrony informacji niejawnych z 22 stycznia 1999 roku.

Istotną zmianę w stosunku do pierwszej wersji Ustawy o Straży Granicznej stanowiło poszerzenie zakresu uprawnień operacyjno – śled­czych, poszerzenie zakresu zadań ściśle administracyjnych oraz wpro­wadzenie zadań dotyczących cudzoziemców.

Zmiany te pociągnęły za sobą gruntowną reorganizację Ko­mendy Głównej Straży Granicznej, a następnie całej formacji, w której od tej pory występować będzie podział na trzy zasadnicze piony:

• fizycznej kontroli granicy państwowej
• operacyjno – śledczy
• cudzoziemców – pierwotnie stanowiący część pionu operacyjno – śledczego

Kolejna rewolucja w zadaniach Straży Granicznej nastąpiła 22 kwietnia 2005 roku, kiedy po raz kolejny poszerzono katalog zadań for­macji [5]. Było to określone w artykule 1 pkt 1) ustawy nowelizacyjnej prze­ciwdziałanie, wykrywanie i ściganie sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu oraz przestępstw przeciwko bezpie­czeństwu w komunikacji, pozostających w związku z wykonywaniem komunikacji lotniczej, a także przeprowadzanie kontroli bezpieczeństwa w zasięgu terytorialnym przejścia granicznego oraz w środkach transportu w komunikacji międzynarodowej i zapewnienie bezpieczeństwa na po­kładzie statków powietrznych wykonujących przewóz lotniczy pasażerów.

W ślad za tym funkcjonariusze otrzymali szereg uprawnień, z których najważniejszym było stworzenie wart ochronnych na pokładach samolotów rejsowych na szczególnie zagrożonych kierunkach.

W tym samy roku we wrześniu, utworzony został Nadwiślański Oddział Straży Granicznej, który radykalnie zdjął z KGSG część zadań w odniesieniu do funkcjonariuszy SG.

Ostatnia, jak dotąd zmiana w zakresie zadań formacji i Ko­mendy Głównej Straży Granicznej wiązała się z przygotowaniem Polski do funkcjonowania w ramach Układu z Schengen [6].

Było to w istocie wzmocnieni kompetencji w zakresie przeciw­działania terroryzmowi:

• ochrona szlaków komunikacyjnych o szczególnym znaczeniu między­narodowym przed przestępczością, której zwalczanie należy do wła­ściwości Straży Granicznej
• prowadzenie czynności w celu rozpoznawania i przeciwdziałania zagro­żeniom terroryzmem

Rozbudowie uległy także przepisy antykorupcyjne. Straż Gra­niczna uzyskała również formalne podstawy do realizacji wspólnych przedsięwzięć z formacjami ochrony granic państw Unii Europejskiej w ramach Europejskiej Agencji Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich UE (Frontex) [7].

Zmiany, jakie nastąpiły w latach 2005 – 2007 wiązały się z jed­nej strony z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, a następnie do strefy Schengen, z drugiej zaś wynikały z udziału RP w konfliktach mię­dzynarodowych, a szczególnie z udziału Wojska Polskiego w wojnie w Iraku rozpoczętej w 2004 roku, co pociągnęło za sobą wzrost zagrożenia terrorystycznego. Nie bez znaczenia było także zaostrzenie w tym czasie walki z korupcją, która stała się jednym z priorytetów działania Komendy Głównej SG. Wyrazem tych tendencji było powołanie nowego pionu me­rytorycznego – Zarządu Zabezpieczenia Działań, który w 2009 roku wszedł w skład Sztabu Komendanta Głównego SG oraz wzmocnienie roli pionu spraw wewnętrznych, który uzyskał status Zarządu.

---

Pierwszy regulamin organizacyjny Komendy Głównej Straży Granicznej został wprowadzony Zarządzeniem Nr 1/90 z dnia 10 grudnia 1990r. w sprawie organizacji Komendy Głównej Straży Granicznej. Za­rządzenie ma pięć paragrafów, które mieszczą się na dwóch i pół stro­nach. Poza definicją Komendy Głównej stwierdzającą, że KGSG jest urzędem wykonawczym Komendanta Głównego SG zapewniającym wa­runki do sprawnej i skutecznej działalności Straży Granicznej, organizu­jącym i koordynującym wykonywanie określonych w ustawach zadań Straży Granicznej oraz wzmacniającym potencjał wykonawczy organów terenowych Straży Granicznej, Zarządzenie określało też liczbę jedno­stek organizacyjnych na dziewięć biur i delegowało decyzje organiza­cyjne na Komendanta Głównego SG i dyrektorów Biur.

W skład Komendy Głównej SG w momencie obejmowania przez nową formację służby w ochronie granicy państwowej wchodziły:

• Biuro Ochrony Granicy Państwowej
• Biuro Kontroli Ruchu Granicznego
• Biuro Techniki i Zaopatrzenia
• Biuro Prezydialne
• Biuro Prawne i Administracji Granicy Państwowej
• Biuro Kadr i Szkolenia
• Biuro Łączności i Informatyki
• Biuro Dochodzeniowo – Śledcze
• Biuro Finansów

Jednak już 31 stycznia 1991 roku, a więc pół roku po rozpoczę­ciu działalności Zarządzeniem Nr 5/1991 Komendanta Głównego Straży Granicznej Biuro Prezydialne zostało zmienione w Biuro Prezydialno – Prawne, a Biuro Prawne i Administracji Granicy Państwowej zostało zli­kwidowane.

W dniu 9 maja 1991 roku Zarządzeniem Nr 22/1991 KGSG po­wołany został dodatkowo Oddział Administracyjno – Gospodarczy, który podlegał Zastępcy Komendanta Głównego Straży Granicznej i miał na celu prowadzenie obsługi gospodarczej służbowej działalności KGSG, zabezpieczenie potrzeb materiałowo – technicznych, kwatermistrzow­skich i finansowych funkcjonariuszy i pracowników KGSG oraz Granicz­nej Placówki Kontrolnej Warszawa – Okęcie oraz emerytów i rencistów WOP. W skład Oddziału A – G wchodziły kompanie:

• Kontroli Ruchu Granicznego
• Zabezpieczenia

które m.in. stanowiły wsparcie dla GPK Warszawa – Okęcie.

Dwa lata później, 1 czerwca 1993 roku na mocy Zarządzenia nr 12/93 Biuro Techniki i Zaopatrzenia KGSG oraz Oddział Administracyjno – Gospodarczy zostały zastąpione Biurem Administracyjno – Technicz­nym. Z kolei 19 sierpnia 1993 roku, Zarządzeniem nr 34/93 zlikwidowane zostało Biuro Prezydialno – Prawne, a powołano Gabinet Komendanta Głównego SG.

Do zadań Gabinetu KGSG należało m.in.:

• zabezpieczenie obsługi prawnej Komendanta Głównego SG oraz koordynowanie prac legislacyjnych w KGSG i opiniowanie aktów prawnych
• przygotowywanie i opracowywanie materiałów analityczno – informacyjnych
• prowadzenie prac związanych z przyjmowaniem, rozpatrywaniem i załatwianiem skarg oraz sprawowanie nadzoru nad trybem i sposo­bem ich załatwienia
• sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem zasad ochrony tajemnicy państwowej i służbowej w KGSG oraz terenowych jednostkach orga­nizacyjnych SG
• koordynowanie przedsięwzięć związanych z kontaktami zagranicz­nymi SG oraz współdziałanie w zakresie merytorycznej i technicznej obsługi delegacji zagranicznych
• gromadzenie dokumentacji dotyczącej działalności kierownictwa SG
• czynności kontrolne w zakresie kompetencji Gabinetu

W skład GKG SG wchodziły:

• Kierownictwo
• Zespół Stanowisk Samodzielnych
• Wydział Prezydialny
• Wydział Informacji
• Zespół Prawny
• Zespół Kontrolny

Regulamin organizacyjny GKG SG przewidywał także, że jeśli Dyrektorem Gabinetu lub jego zastępcą jest funkcjonariusz nie spełnia­jący wymagań stawianych radcy prawnemu, główny specjalista – kierow­nik Zespołu Prawnego podlega bezpośrednio Komendantowi Głównemu SG. Furtka ta stała się podstawą usamodzielnienia się z czasem Zespołu Prawnego GKG w funkcjonujące do dziś Biuro Prawne.

Z czasem usamodzielniły się także pozostałe komórki realizu­jące wymienione wyżej zadania:

• Biuro Współpracy Międzynarodowej
• Biuro Ochrony Informacji Niejawnych
• Inspektorat Kontroli i Nadzoru
• Biuro Analiz Strategicznych, które w 2010 roku weszło w skład Sztabu Komendanta Głównego

Kolejna reorganizacja Komendy Głównej SG miała miejsce 18 października 1993 roku, gdy Zarządzeniem Nr 46 powołano Kolegium jako organ doradczy Komendanta Głównego, składający się z Zastępców Komendanta i Dyrektorów jednostek organizacyjnych.

Według nowej struktury w skład Komendy Głównej Straży Gra­nicznej wchodziły:

• Gabinet Komendanta Głównego SG
• Zarząd Ochrony Granicy Państwowej
• Biuro Kontroli Ruchu Granicznego
• Inspektorat Służby Granicznej
• Biuro Łączności i Informatyki
• Biuro Kadr i Szkolenia
• Biuro Finansów
• Biuro Administracyjno – Techniczne

Po raz pierwszy w tym Zarządzeniu jedna z komórek organiza­cyjnych została określona nazwą „Zarząd”. Trzy lata później, Zarządze­niem Nr 10 KGSG z 31 lipca 1996 roku status Zarządu uzyskało dotych­czasowe Biuro Kontroli Ruchu Granicznego.

Dwa lata później Zarządzeniem Nr 12 KGSG z dnia 21 marca 1995 roku w skład Kolegium włączono doradców Komendanta Głównego SG legitymizując jednocześnie to stanowisko w strukturze Komendy. Natomiast Zarządzeniem Nr 28 KGSG z 31 lipca 1995 roku wyłączono Biuro Prawne ze składu Gabinetu KGSG w odrębną komórkę Komendy.

Zarządzeniem nr 22 z dnia 16 czerwca 1997 roku w strukturze Gabinetu Komendanta Głównego SG pojawia się Służba Dyżurna Ope­racyjna, która do tej pory wchodziła w skład Biura / Zarządu Ochrony Granicy Państwowej.

Kolejnym istotnym momentem w rozwoju struktury Komendy Głównej Straży Granicznej było powołanie Zarządzeniem Nr 34 KGSG z dnia 5 czerwca 1997 roku Zespołu Pełnomocnika Komendanta Głów­nego Straży Granicznej do Spraw Integracji Europejskiej, który stał się podstawą tworzenia samodzielnego pionu współpracy zagranicznej.

Zarządzeniem nr 18 z dnia 7 lipca 1998 Komendant Główny Straży Granicznej zlikwidował Inspektorat Służby Granicznej KGSG i powołał w jego miejsce Biuro Spraw Wewnętrznych KGSG. Utworzył także Samodzielny Zespół Kontroli, Skarg i Wniosków KGSG, zaś Archi­wum SG wyłączył w odrębne Biuro. Zarządzenie to potwierdziło istnienie Kolegium stanowiącego organ doradczy Komendanta Głównego SG w składzie: zastępcy Komendanta Głównego, dyrektorzy jednostek KGSG oraz doradcy Komendanta Głównego SG z możliwością dokooptowania do składu kolegium osób nie wymienionych w zarządzeniu.

Rok później, 1 lipca 1999 roku, Zarządzeniem Nr 21 Biuro Ad­ministracyjno – Techniczne zostało przekształcone w Biuro Techniki i Zaopatrzenia, zaś Samodzielny Zespół Kontroli, Skarg i Wniosków KGSG w Inspektorat Kontroli i Nadzoru KGSG. W dniu 31 listopada Za­rządzeniem Nr 55 z kolei komendant Główny SG utworzył Biuro Pełno­mocnika Komendanta Głównego Straży Granicznej do spraw Ochrony Informacji Niejawnych wykonując tym samym dyspozycję art. 85 ust. 1 w związku z art. 18 ust. 4 Ustawy z dnia 22 stycznia 1999 o ochronie infor­macji niejawnych. Wreszcie 15 maja 2000 roku Zarządzeniem Nr 18 KGSG zostało powołane Laboratorium Kryminalistyczne Straży Granicz­nej, a 23 sierpnia 2000 roku Zarządzeniem Nr 34 powołany został Zespół Prasowy Komendanta Głównego Straży Granicznej.

Najwyższy poziom rozwoju Komendy Głównej Straży Granicznej w tym okresie nastąpił na mocy Zarządzenia nr 32 KGSG z 19 paździer­nika 2001 roku, które było dostosowaniem struktury Komendy do nowych zadań po nowelizacji Ustawy o SG.

W jej skład wchodziło 16 jednostek organizacyjnych:

• Gabinet Komendanta Głównego
• Zarząd Ochrony Granicy Państwowej
• Zarząd Kontroli Ruchu Granicznego
• Biuro Dochodzeniowo – Śledcze
• Biuro Spraw Wewnętrznych Straży Granicznej
• Biuro Łączności i Informatyki
• Biuro Techniki i Zaopatrzenia
• Biuro Prawne
• Biuro Finansów
• Biuro Kadr i Szkolenia
• Zespół Pełnomocnika KGSG ds. Integracji Europejskiej
• Inspektorat Nadzoru i Kontroli KGSG
• Biuro Ochrony Informacji Niejawnych
• Laboratorium Kryminalistyczne SG
• Archiwum SG
• Zespół Prasowy KGSG

Prawdziwą rewolucję spowodowało Zarządzenie nr 36 KGSG z dnia 17 grudnia 2001 roku, które całkowicie przebudowywało Komendę Główną. Utworzono nowe jednostki organizacyjne:

• Zarząd Graniczny
• Zarząd Operacyjno – Śledczy
• Centrum Koordynacji Działań SG
• Biuro Współpracy Międzynarodowej i Integracji Europejskiej

Zlikwidowano:

• Zarząd Ochrony Granicy Państwowej
• Zarząd Kontroli Ruchu Granicznego
• Biuro Dochodzeniowo – Śledcze
• Zespół Pełnomocnika KGSG ds. Integracji Europejskiej
• Zespół Prasowy

Zgodnie z uzasadnieniem Zarządzenia, zmiany miały na celu doprowadzenie do stanu, w którym jeden rodzaj zadań realizowany jest przez jedną jednostkę. W efekcie całość zadań związanych z fizyczną ochroną granicy państwowej, w tym kontrolą ruchu granicznego wykony­wanych dotąd przez ZKRG i ZOGP przypadła w nowej strukturze Zarzą­dowi Granicznemu. Całość zadań związanych z rozpoznawaniem i zwal­czaniem przestępstw wymienionych w Ustawie o Straży Granicznej oraz czynności operacyjne (w bardzo jeszcze ograniczonym zakresie) reali­zowanych dotąd przez ZOGP i BDŚ – objął Zarząd Operacyjno – Śledczy.

Biuro Współpracy Międzynarodowej i Integracji Europejskiej objęło całość zadań związanych ze współpracą zagraniczną oraz dosto­sowaniem SG do standów Unii Europejskiej. Centrum Koordynacji Dzia­łań SG podlegać miała służba dyżurna operacyjna i sprawy obronne. Zadania Zespołu Prasowego przejął Gabinet Komendanta Głównego SG, w ramach którego Zespół działał dalej.

Kolejne zmiany w strukturze nastąpiły dopiero po blisko roku, gdy 23 września 2002 roku Zarządzeniem Nr 44 powołany został Zespół Audytu Wewnętrznego KGSG, natomiast Zarządzeniem Nr 5 z dnia 3 lutego 2003 roku [8] zlikwidowano Kolegium stanowiące dotąd organ dorad­czy Komendanta Głównego SG. Natomiast 30 czerwca 2004 roku Zarzą­dzeniem Nr 29 KGSG w strukturze Komendy utworzono Samodzielny Zespół Analizy Ryzyka, wywodzący się z Zespołu Opracowań, a wcze­śniej Wydziału Informacji Gabinetu Komendanta Głównego.

W dniu 15 czerwca 2004 roku, półtora miesiąca po wstąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, Biuro Współpracy Mię­dzynarodowej i Integracji Europejskiej zostało przemianowane na Biuro Współpracy Międzynarodowej [9].

Kolejna istotna zmiana w strukturze Komendy nastąpiła po utworzeniu Nadwiślańskiego Oddziału SG (15 września 2004r.) i pole­gała na przekazaniu NwOSG części zadań związanych z logistyczną i finansową obsługą Komendy Głównej SG [10]. Tym samym zarządzeniem włączono Archiwum Straży Granicznej w strukturę Biura Ochrony Infor­macji Niejawnych KGSG. Natomiast 24 sierpnia 2005 roku Zarządzeniem Nr 55 KGSG wyłączono ze składu Biura Kadr i Szkolenia Zespół ds. Lecznictwa i Orzecznictwa dodając nowej jednostce określenie „Samodzielny”.

28 kwietnia 2006 roku Zarządzeniem Nr 16 KGSG wydzielono ze struktury Biura Finansów KGSG nową jednostkę Komendy Głównej – Samodzielny Zespół ds. Zamówień Publicznych oraz utworzono Zarząd do spraw Cudzoziemców, w skład którego weszły komórki głównie z Za­rządu Operacyjno – Śledczego i Zarządu Granicznego KGSG. Ponadto przekształcono Samodzielny Zespół Analizy Ryzyka w Biuro Analiz Strategicznych. W ramach intensyfikacji walki z korupcją wśród funkcjo­nariuszy Straży Granicznej tym samym Zarządzeniem podniesiono rangę Biura Spraw Wewnętrznych KGSG przekształcając je w Zarząd.

Taka struktura utrzymywała się w zasadzie do 2010 roku, z tym, że 9 maja 2007 roku Zarządzeniem Nr 50 utworzono Zarząd Zabezpie­czenia Działań Straży Granicznej, do którego zakresu obowiązków zo­stały zaliczone zadania związane z zabezpieczeniem zatrzymań osób podejrzewanych o posiadanie broni, amunicji lub materiałów wybucho­wych, realizacja wart ochronnych na pokładach samolotów, ochrona szlaków komunikacyjnych i przeciwdziałanie terroryzmowi.

Ostatnia, jak dotąd, znacząca zmiana struktury Komendy Głów­nej Straży Granicznej nastąpiła jesienią 2009 roku, kiedy zniesiono Za­rząd Zabezpieczenia Działań wcielając jego jednostki w skład świeżo powołanego Sztabu Komendanta Głównego SG, zaś Wydział Obserwacji ZZD KGSG włączono w struktury Zarządu Operacyjno – Śledczego. Tym samym Zarządzeniem zlikwidowane i włączone w strukturę Sztabu KGSG zostało także Biuro Analiz Strategicznych KGSG oraz Centrum Koordynacji Działań wraz ze służbą dyżurną operacyjną.

---

Komenda Główna Straży Granicznej przeszła długą drogę, od wzorowanego na systemie wojskowym centrum dowodzenia nową for­macją, po państwowy urząd zarządzający szerokim spektrum problemów związanych z granicą, migracją i pobytem cudzoziemców na terenie RP oraz wykrywaniem i zwalczaniem przestępstw z tym związanych.

Zestawienie powyższej analizy z przedstawionym wcześniej rozwojem zadań przypisanych ustawowo do Straży Granicznej pozwala zauważyć, że o ile pierwsze lata działalności formacji przebiegły pod znakiem ciągłych zmian i chaosu organizacyjnego, o tyle od 2001 roku i przeprowadzonej wówczas największej reorganizacji, formacja rozwija się stabilnie reagując powoływaniem nowych struktur w miarę otrzymy­wania nowych zadań i będąc w stanie dokonać samoograniczenia, jak w przypadku powołania Sztabu Komendanta Głównego SG i jednoczesnej likwidacji trzech innych zarządów i biur.

Można przyjąć, że pierwsze 10 lat funkcjonowania nowej forma­cji było czasem budowania i poszukiwania najlepszego modelu Ko­mendy. Wychodząc od struktury znanej z Wojsk Ochrony Pogranicza i stosując stałą weryfikację pod kątem funkcjonalności, doprowadzono do modelu najbardziej odpowiadającego potrzebom formacji. Wymowny jest fakt, że takie Zarządy i Biura jak: Zarząd Graniczny, Zarząd Operacyjno – Śledczy, Biuro / Zarząd Spraw Wewnętrznych, Biuro Prawne, Biuro Finansów, Biuro Techniki i Zaopatrzenia, Biuro Współpracy Międzynaro­dowej, Gabinet Komendanta Głównego, powstałe w początkowym dzie­sięcioleciu, funkcjonują skutecznie do dnia dzisiejszego. Inne, jak Cen­trum Koordynacji Działań SG rozbudowały się wchłaniając inne biura i zarządy, wciąż jednak stosując kryterium funkcjonalności.