-
Podlaski Oddział Straży Granicznej
W 1990 roku w wyniku przemian społeczno – ustrojowych w naszym kraju kończy się historia Wojsk Ochrony Pogranicza wskutek czego w miejsce Podlasko-Mazurskiej Brygady WOP utworzono Podlaski Oddział Straży Granicznej z siedzibą w Białymstoku.
Komendant Główny Straży Granicznej w zarządzeniu nr 6/91 z dnia 14 lutego 1991 r. określił terytorialny zasięg działania i strukturę nowej komendy. Jednocześnie Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem nr 2 z dnia 14 lutego 1991 r. mianował z dniem 16 lutego 1991 r. płk. Zdzisława Jakubiszyna na stanowisko komendanta oddziału.
Kilka dni później Komendant Główny Straży Granicznej rozkazem specjalnym nadał oddziałowi nazwę „Podlaski Oddział Straży Granicznej”, któremu powierzono do ochrony odcinek granicy państwowej o długości 351 km na odcinku od rzeki Bug do trójstyku granic Rzeczpospolitej Polskiej, Republiki Litwy i Federacji Rosyjskiej. Długość odcinka granicy państwowej z Republiką Białorusi wynosiła 246,93 km, a z Republiką Litwy 104,28 km. Swym zasięgiem POSG obejmował województwa białostockie i suwalskie. Komenda oddziału przejęła obiekt koszar WOP przy ul. Bema 100 w Białymstoku. W skład oddziału weszło 7 strażnic, 5 granicznych placówek kontrolnych oraz odwody w postaci 5 kompanii, w których służbę pełnili funkcjonariusze służby kandydackiej. Stan osobowy oddziału w owym czasie wynosił 952 funkcjonariuszy i 70 pracowników urzędów państwowych.
We wrześniu 1991 r. zrodziła się społeczna inicjatywa ufundowania oddziałowi sztandaru oraz nadania mu imienia pierwszego dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza gen. dyw. Henryka Minkiewicza, zamordowanego w Katyniu. Inicjatywa została poparta przez Zarząd „Rodzin Katyńskich” działający przy Muzeum Wojska w Białymstoku. W październiku zawiązano Społeczny Komitet Fundacji Sztandaru i Nadania Imienia Podlaskiemu Oddziałowi Straży Granicznej. Prace komitetu zakończyły się sukcesem i dnia 20 stycznia 1992 r. Komendant Główny Straży Granicznej płk Marek Lisiecki nadał Podlaskiemu Oddziałowi SG sztandar oraz imię „generała dywizji Henryka Minkiewicza”. Uroczyste wręczenie i poświęcenie sztandaru odbyło się 23 maja 1992 r. w obecności Zastępcy Komendanta Głównego SG płk. Dobrowolskiego oraz Biskupa Polowego gen. bryg. Leszka Sławoja Głódzia.
Tego samego dnia została oficjalnie otwarta Sala Tradycji Oddziału. Zgromadzono w niej eksponaty związane z formacjami chroniącymi granice Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1992, ze szczególnym uwzględnieniem granic wschodnich. Szczególne miejsce wśród eksponatów zajmują szczątki umundurowania i wyposażenia osobistego polskich oficerów zamordowanych w Katyniu przekazane przez członków polskiej misji ekshumacyjnej oraz urny z ziemią ze Starobielska, Miednoje i Katynia, przekazane przez Rodzinę Katyńską.
Najważniejszym wyzwaniem dla nowej formacji we wczesnych latach 90 było rozbudowanie przejść granicznych związane ze zwiększeniem ruchu turystycznego, powstanie nowych strażnic w celu uszczelnienia granicy, zapobieganie migracji, powstrzymanie zorganizowanego przemytu towarów, a także wyposażenie w nowoczesny sprzęt techniczny i środki transportu.
W celu realizacji w/w potrzeb w 1993 r. uruchomione zostało międzynarodowe przejście graniczne w Bobrownikach na granicy z Republiką Białoruś oraz w Budzisku na granicy z Republiką Litwy. Rozpoczął się również proces rozbudowy sieci strażnic: otwarto placówkę w Szypliszkach (04.10.1993 r.) i w Wiżajnach (16.01.1994 r.), a także dwie strażnice polowe: w miejscowości Rudawka na odcinku strażnicy Lipsk oraz w Hołny Wolmera na odcinku strażnicy Sejny.
W październiku 1993 r. w bezpośredniej ochronie granicy państwowej funkcjonowało 8 strażnic i 6 granicznych placówek kontrolnych. Najkrótszy odcinek granicy państwowej o długości 27 km ochraniała strażnica w Szypliszkach, a najdłuższy 65 km strażnica w Gródku. W tym czasie etat oddziału wynosił 879 funkcjonariuszy zawodowych i pracowników cywilnych oraz 567 funkcjonariuszy służby kandydackiej. Obsada etatowa oddziału wynosiła 73,3 %.
W dniu 1 sierpnia 1993 r. na stanowisko Komendanta Podlaskiego Oddziału SG został mianowany ppor. Leszek Czech.
W dniach 2 – 3 grudnia 1994 r. w Białymstoku odbyły się Centralne Obchody 70- tej Rocznicy Powstania Korpusu Ochrony Pogranicza. W uroczystościach udział wzięli: Minister Lech Falandysz reprezentujący Prezydenta RP, Minister Spraw Wewnętrznych Andrzej Milczanowski, Biskup Polowy gen. dyw. Leszek Sławoj Głódź, Komendant Główny Straży Granicznej, Policji i Straży Pożarnej oraz żołnierze KOP i funkcjonariusze Straży Granicznej II RP.
W drugiej połowie lat 90 w wyniku stale narastającego zagrożenia zorganizowaną nielegalną migracją- głównie obywateli Afryki i Azji, w oddziale powstają kolejne strażnice: w Krynkach (01.02.1995 r.), Mielniku (01.07.1996 r.) i Nowym Dworze (22.02.1997 r.).
W 1996 r., na kilka miesięcy, w celu skuteczniejszego zwalczania zwiększającego się przemytu, do oddziału oddelegowano czasowo grupę lotniczą Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych na śmigłowcach dowodzoną przez mjr. Józefa Kurandę. Następnie Zarządzeniem nr 036 z dnia 14 listopada 1996 r. Komendant Główny SG powołał w Podlaskim Oddziale SG Wydział Lotniczy, który rozpoczął swą działalność mając do dyspozycji dwa śmigłowce typu „Kania” w marcu 1997 r.
W dniu 23 grudnia 1996 r. oddano do użytku przebudowane drogowe przejście graniczne w Bobrownikach. Odprawy graniczne dokonywano wspólnie po stronie białoruskiej.
Pod koniec 1996 r. Komendant Podlaskiego Oddziału podpisał umowę o współpracy z Muzeum Wojska w Białymstoku. Zgodnie z umową na terenie oddziału otwarto ekspozycję plenerową sprzętu wojskowego. Najciekawszymi eksponatami są armaty z Twierdzy Osowiec oraz radziecki samochód pancerny typu „FAI”. Jest to jeden z trzech egzemplarzy tego samochodu zachowanych na świecie.
W październiku 1998 r. otwarto nowy obiekt granicznej placówki kontrolnej w Bobrownikach. Planowana przepustowość przejścia drogowego wynosiła 600 samochodów ciężarowych „TIR” i 2000 samochodów osobowych na dobę. Tego też roku w oddziale powstała nowa komórka organizacyjna - pluton specjalny - przeznaczony do poszukiwania dezerterów z bronią oraz zatrzymywania osób uznanych za niebezpieczne.
W listopadzie 1998 r. miało miejsce największe w historii oddziału grupowe nielegalne przekroczenie granicy państwowej z Litwy do Polski. Polscy i litewscy przemytnicy postanowili przerzucić na odcinku Puńsk-Budzisko grupę około 180 obywateli krajów azjatyckich. Funkcjonariusze Podlaskiego Oddziału SG dokonali zatrzymania 113 nielegalnych imigrantów. Pozostali imigranci zostali zatrzymani przez służby litewskie.
Rok 1999 w Podlaskim Oddziale SG przywitało 909 funkcjonariuszy zawodowych, 313 funkcjonariuszy służby kandydackiej oraz 206 pracowników cywilnych. Trwała rozbudowa struktur oddziału. Do patrolowania trudnych odcinków granicy oddział otrzymał 5 koni. Pełniły one służbę w Strażnicach w Wiżajnach, Rutce Tartak i Białowieży. Na wyposażeniu granicznych jednostek organizacyjnych znajdowało się 5 samochodów osobowych, 55 osobowo-terenowych, 10 mikrobusów, 103 motocykle, 3 skutery śnieżne i 1 łódź motorowa.
Dnia 16 maja 2000 r. w Białymstoku odbyły się centralne uroczystości związane z IX rocznicą powstania Straży Granicznej. W uroczystościach udział wzięli: ostatni Prezydent RP na Uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, wicepremier Longin Komołowski, Marszałek Senatu Alicja Grześkowiak, Biskup Polowy Wojska Polskiego gen. dyw. Leszek Sławoj Głódź, delegacje wszystkich oddziałów SG, weterani KOP oraz przedstawiciele służb granicznych Litwy i Białorusi. Główne uroczystości odbyły się na dziedzińcu Pałacu Branickich. Uroczystościom przewodniczył Komendant Główny SG gen. bryg. Marek Bieńkowski. W trakcie uroczystego apelu awanse- odznaczenia i wyróżnienia otrzymało 130 funkcjonariuszy Straży Granicznej. Dla mieszkańców miasta zorganizowano „Dzień otwarty koszar”, który zakończył koncert i pokaz musztry paradnej w wykonaniu Orkiestry Reprezentacyjnej SG z Nowego Sącza.
W związku z polskimi przygotowaniami do wstąpienia do Unii Europejskiej w 2000 r. w Podlaskim Oddziale SG gościło wiele delegacji zagranicznych, między innymi eksperci Unii Europejskiej na czele z Jeanem Jacques Willem, delegacje Austrii, Niemiec, Francji i Irlandii. Graniczną Placówkę Kontrolną w Bobrownikach odwiedził Komisarz do Spraw Rozszerzenia Unii Europejskiej Guenter Verheugen. Goście zapoznawali się ze stanem przygotowań Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej do wejścia do Unii Europejskiej oraz ze sposobem wykorzystania przez oddział środków z funduszu PHARE.
W związku ze stale zwiększającym się ruchem granicznym na granicy z Białorusią, w drugiej połowie 2001 r. zapadła decyzja o rozbudowie drogowego przejścia granicznego w Kuźnicy. Nowe przejście o powierzchni 18,5 ha zbudowano zgodnie z kryteriami Unii Europejskiej. Uroczyste otwarcie przejścia nastąpiło 22 listopada 2003 r.
Z dniem 1 lutego 2002 r. dotychczasowy Zastępca Komendanta Morskiego Oddziału SG w Gdańsku płk Włodzimierz Gryc objął obowiązki Komendanta Podlaskiego Oddziału SG. Nowy komendant oddziału 16 maja 2004 r. otrzymał z rąk Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego awans na stopień generała brygady.
Współpraca Straży Granicznej z litewską Służbą Ochrony Granicy Państwowej ulegała ciągłej poprawie. Dlatego też, w celu usprawnienia wymiany informacji w GPK Budzisko, 22 marca 2002 r., został otwarty Punkt Kontaktowy Straży Granicznej RP i Służby Ochrony Granicy Państwowej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych RL Budzisko-Kalwaria. Otwarcia punktu dokonali Komendant Główny SG płk Józef Klimowicz oraz Komisarz Główny Służby Ochrony Granicy Państwowej RL Algimentas Songalia.
Rok 2002 to rok dużych zmian w strukturze oddziału. W związku z koniecznością realizacji nowych zadań w połowie kwietnia zostały zreorganizowane komórki organizacyjne komendy oddziału. Natomiast koniec roku związany był z reorganizacją granicznych jednostek organizacyjnych. Rozwiązane zostały strażnice w Szypliszkach, Sejnach, Sokółce, Gródku i Czeremsze. Ich zadania przejęły GPK w Budzisku, Ogrodnikach, Kuźnicy, Bobrownikach i Czeremsze.
Dnia 1 maja 2004 r. Polska została przyjęta do Unii Europejskiej. W tym dniu w bezpośredniej ochronie granicy państwowej służbę pełniło 18 granicznych jednostek organizacyjnych: w Wiżajnach, Rutce Tartak, Płaskiej, Lipsku, Nowym Dworze, Szudziałowie, Krynkach, Michałowie, Białowieży, Dubiczach Cerkiewnych, Mielniku, Budzisku, Ogrodnikach, Kuźnicy, Bobrownikach, Siemianówce, Czeremsze, SKO w Suwałkach.
Nowe zadania stojące przed Strażą Graniczną i wprowadzenie nowoczesnych metod działania doprowadziły do otwarcia 16 kwietnia 2005 r. osobowego przejścia granicznego Białowieża-Piererow.
We wrześniu 2005 r. dotychczasowy Komendant Oddziału gen. bryg. Włodzimierz Gryc został mianowany oficerem łącznikowym Straży Granicznej na Ukrainie i dnia 27 września przekazał obowiązki nowemu komendantowi płk. Marianowi Pogodzie.
W dniu 17 listopada 2006 r. w placówce SG w Rutce Tartak odbyły się uroczystości związane z rocznicą odzyskania niepodległości połączone z nadaniem placówce imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego. Budynek placówki ma ogromną wartość historyczną, gdyż został wybudowany na potrzeby strażnicy Baonu KOP „Sejny” jako pomnik poświęcony Józefowi Piłsudskiemu. Dlatego też, budynek ma kształt połączonych liter „JP”. Na ścianie frontowej placówki odsłonięto pamiątkową tablicę. W uroczystościach m.in. udział wzięli weterani KOP, WOP oraz Podsekretarz Stanu w MSWiA Mirosław Zieliński.
Wejście do Strefy Schengen było ostatnim etapem pełnej integracji z Unią Europejską. Jednym z warunków akcesji było dostosowanie istniejących procedur administracyjnych, infrastruktury oraz stanu prawnego do wymogów Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen. Postępy w tej dziedzinie oceniane były przez unijnych ekspertów, którzy przybyli do oddziału w październiku 2006 r. w ramach Misji Ewaluacyjnej Schengen. Pod przewodnictwem Arto NIEMENKARI z Finlandii 15 unijnych ekspertów odwiedziło dwie placówki SG w Kuźnicy i Szudziałowie, gdzie oceniali stan przygotowania POSG do ochrony przyszłej granicy zewnętrznej Unii Europejskiej.
Oprócz tworzenia nowych terenowych jednostek organizacyjnych, rozbudowywano również strukturę Komendy Oddziału. Związane to było z realizacją nowych zadań ustawowych Straży Granicznej. W 2007 r. powstały dwie nowe komórki organizacyjne: Wydział do Spraw Cudzoziemców oraz Strzeżony Ośrodek dla Cudzoziemców i Areszt w Celu Wydalenia.
Końcowym etapem przygotowań do wejścia do Strefy Schengen była kontrola Misji Ewaluacyjnej SIS/SIRENE, która odbyła się we wrześniu 2007 r. Celem tejże misji było sprawdzenie przygotowania oddziału do wymiany informacji w ramach Systemu Informacyjnego Schengen. Należy podkreślić, że pozytywny wynik powyższej wizyty był jednym z kluczowych elementów wpływających na pozytywną decyzję w sprawie gotowości naszej formacji do realizacji Układu z Schengen.
Symbolicznym zwieńczeniem wieloletnich starań na rzecz wejścia do Strefy Schengen była uroczystość w Ogrodnikach, w trakcie której w nocy z 20 – 21 grudnia 2007 r. staliśmy się pełnoprawnym członkiem państw grupy Schengen. Natomiast dnia następnego w drogowym przejściu granicznym w Budzisku prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński i Republiki Litwy Valdas Adamkus dokonali symbolicznego podniesienia szlabanów granicznych potwierdzając tym samym pełne otwarcie granicy polsko – litewskiej.
W 2009 r. po zakończeniu remontu na Kanale Augustowskim zostało otwarte sezonowe przejście graniczne na śluzie Kurzyniec na granicy polsko-białoruskiej. Przejście w okresie od maja do października obsługuje Placówka SG w Płaskiej. W tym miejscu granicę państwa od kilku lat przekraczają uczestnicy Międzynarodowych Spływów Kajakowych Służb Granicznych, które współorganizuje Podlaski Oddział SG. Rok 2009, to również zakończenie budowy nowych obiektów placówek w Czeremsze i Mielniku.
Dnia 3 kwietnia 2009 r. w obecności Komendanta Głównego SG ppłk. SG Leszka Elasa oraz zaproszonych gości obowiązki Komendanta Oddziału objął płk SG Leszek Czech. Dotychczasowy komendant płk SG Marian Pogoda odszedł na stanowisko Komendanta Nadbużańskiego Oddziału SG w Chełmie.
Najtragiczniejszym dniem w historii oddziału okazał się 31 października 2009 r. W tym dniu w trakcie lotu patrolowego wzdłuż granicy państwowej z Białorusią, w trudnych warunkach pogodowych w rejonie miejscowości Klukowicze po stronie białoruskiej, katastrofie uległ śmigłowiec SG typu „Kania”. Zginęła cała załoga śmigłowca działająca w ramach Biura Lotniczego Komendy Głównej Straży Granicznej w składzie: por. SG Andrzej Żukowski, chor. sztab. SG Bartłomiej Bartnicki, chor. SG Marcin Bezubik. Rok później w pobliżu miejsca katastrofy, tuż przy granicy państwowej po stronie białoruskiej, został odsłonięty pomnik poświęcony temu tragicznemu wydarzeniu, ufundowany z dobrowolnych składek oficerów Państwowego Komitetu Granicznego Republiki Białoruś.
Dnia 12 listopada 2010 r. po zakończeniu uroczystego apelu z okazji Święta Odzyskania Niepodległości, na terenie oddziału, przedstawiciele Podlaskiego Oddziału SG, Rodzin Katyńskich oraz władz miasta posadzili 13 dębów katyńskich. Komendant Oddziału płk SG Leszek Czech i Krystyna Zawadzka Prezes Stowarzyszenia „Rodzina Katyńska” w Białymstoku dokonali odsłonięcia tablicy umieszczonej na znaku granicznym, poświęconej żołnierzom Korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszom Straży Granicznej- ochraniającym północno-wschodnią granicę państwową II Rzeczypospolitej Polskiej zamordowanym w Katyniu, Ostaszkowie, Starobielsku oraz innych miejscach kaźni na wschodzie w latach 1939-1940.
Rozwój Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat podporządkowany był stale zmieniającej się sytuacji na granicy wschodniej. Powstawały nowe placówki, inne zaś były likwidowane. Na dzień dzisiejszy oddział dysponuje 16 placówkami granicznymi, w tym 6 placówkami z przejściami (4 przejścia drogowe: w Kuźnicy, Bobrownikach, Połowcach i Białowieży; 3 przejścia kolejowe: w Kuźnicy, Czeremsze, Siemianówce; 1 przejście rzeczne w Rudawce) i 10 placówkami bez przejść granicznych (3 placówki na granicy wewnętrznej w Rutce Tartak, Sejnach oraz Augustowie oraz 7 placówek na granicy zewnętrznej w Lipsku, Nowym Dworze, Szudziałowie, Krynkach, Michałowie, Dubiczach Cerkiewnych, Mielniku). Obecnie służbę w Podlaskim Oddziale Straży Granicznej pełni około 1800 funkcjonariuszy oraz 280 pracowników.
Jest to jedyny oddział w kraju, który jednocześnie działa na zewnętrznej jak i na wewnętrznej granicy Unii Europejskiej. W strefie nadgranicznej znajdują się 34 gminy. Swym zasięgiem oddział pokrywa się ze wschodnią granicą województwa podlaskiego.
Opracował: Wydział Prezydialny Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej