Muzeum Polskich
Formacji Granicznych im. mjr. Władysława Raginisa Teofil Nowak

st. str. Teofil Nowak urodził się 4 sierpnia 1892 r. w Zielińcu (powiat Września) jako syn Józefa i Józefy (z domu Cerulewska). Ukończył czterooddziałową Szkołę Powszechną w Bieganowie (powiat Września) i później pracował w gospodarstwie rolnym. W 1912 r. wyjechał wraz z rodzicami do Nadrenii - Westfalii i tam podjął pracę jako górnik.

W 1914 r. został powołany do Armii Niemieckiej. Okres rekrucki odbył w 8 Westpreußisches Infanterie-Regiment nr 175 w Grudziądzu. Podczas wojny służył w 10 Kompanii Infanterie Regiment nr 43, gdzie w czerwcu 1915 r. został lekko ranny. W okresie 27 grudnia 1918 r. – 18 marca 1921 r. brał udział w Powstaniu Wielkopolskim. Pod koniec 1918 r. wstąpił do organizujących się oddziałów powstańczych pod dowództwem Józefa Trawińskiego i Alojzego Nowaka. Brał udział w zajęciu koszar we Wrześni i w walkach pod Zdziechową, Gnieznem, Szubinem, Kcynią i Łabiszynem. Po podziale Wrzesińskiej Kompanii Cekaemów służył w 10. Kompanii 9. Pułku Strzelców (67. p.p.). Brał udział w wojnie przeciwko bolszewikom na froncie litewsko-białoruskim.

Po wojnie, w marcu 1921 r., został zdemobilizowany w stopniu plutonowego (mianowany w czerwcu 1920 r.). W 1922 r., przyjęty przez Dyrekcję Ceł w Poznaniu, rozpoczął służbę w Straży Celnej. Po zaprzysiężeniu skierowano go na przeszkolenie do Wielenia, a następnie przeniesiono do Dyrekcji Cel we Lwowie. Służył na granicy z Czechosłowacją w Placówce SC Husne Wyżne (Komisariat SC Smorze, Inspektorat SC Sambor). W 1926 r. został mianowany zastępcą kierownika Placówki SC Husne Wyżne. W miejsce Straży Celnej została powołana 22 marca 1928 r. Straż Graniczna, gdzie Teofil Nowak kontynuował służbę.

W roku 1929 jego nazwisko pojawia się w dokumentacji w stopniu strażnika, jako zastępca kierownika placówki. W latach 1930-1936 figuruje w rozkazach Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego SG w stopniu strażnika z przydziałem do Komisariatu SG Smorze (Inspektorat Graniczny Sambor, Małopolski Inspektorat Okręgowy SG). Z dniem 1 września 1935 r. uzyskał prawo do noszenia szewronów za 12 lat służby. Od lipca 1936 r. sprawował funkcję p.o. kierownika Placówki II linii Smorze (Komisariat SG Smorze, Inspektorat Graniczny Sambor, Małopolski Inspektorat Okręgowy SG). W roku 1938 pojawia się jako strażnik Wschodniomałopolskiego Okręgu Straży Granicznej, w tym samym roku został awansowany na stopień starszego strażnika. W marcu 1939 r. został przeniesiony do Oddziału Wydzielonego Straży Granicznej przy 1 Pułku KOP "Karpaty". W maju 1939 r. został wysłany na granicę rumuńską do Placówki I linii Tuczapy (Komisariat SG Śniatyń, Obwód SG Kołomyja, Wschodniomałopolski Okręg SG).

Podczas drugiej wojny światowej, po przekroczeniu granicy z Rumunią został internowany. Tam przebywał do 1941 r., a następnie po opanowaniu kraju przez Niemców wzięto go do niewoli i skierowano do obozu jenieckiego w Niemczech. W kwietniu 1945 r. został wyzwolony przez wojska amerykańskie. Wrócił do Polski w 1946 r. i podjął pracę w Powiatowym Zarządzie Drogowym we Wrześni, a następnie w Rejonie Eksploatacji Dróg Publicznych w Gnieźnie z Ekspozyturą we Wrześni, gdzie był magazynierem. W 1958 r. przeszedł na emeryturę. Został awansowany na stopień podporucznika. Mieszkał w Bierzglinku (pow. Września).

14 stycznia 1932 r. ożenił się z Kazimierą Dopierała (1904 - 1991). 27 sierpnia 1935 r. urodził się ich syn Marian Franciszek. Później przyszedł na świat syn Zdzisław.

Teofil Nowak Zmarł w dniu 5 lutego 1978 r. w Bierzglinku i został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu komunalnym we Wrześni.